ŞAŞILIKLAR
Normalde
sonsuza bakarken görme eksenleri birbirine paralel
konumdadır. Göze yakın bir objeye bakarken görme
eksenleri orta hat ile eşit açı meydana getirirler .
Görme eksenleri arasındaki paralelizmin
bozulması veya orta hatla meydana getirdikleri
açıların bir birinden farklı olması sonucu gözlerden
birinin veya ikisinin normal pozisyona göre içe, dışa , yukarı
veya aşağı doğru yer değiştirmesine şaşılık denir.
Uzayda
iki foveayı veya foveaya göre simetrik retinal
noktaları uyaran fiksasyon noktalarının üzerinde
bulunduğu hayali çizgiye
horopter
denir. Bu çizgi üzerindeki objeler tek olarak
algılanırlar. Horopterin önünde veya arkasındaki
noktalar iki foveayı veya foveaya göre simetrik
retinal noktaları uyarmayacağından hastalarda
diplopi (çift görme) meydana gelir .
Kaymanın
yeni olduğu dönemde simetrik retinal noktalar
uyarılamayacağından diplopi meydana gelir. Hasta
diplopiyi gidermek için kayan gözdeki görüntüyü
görme merkezi düzeyinde baskılar (süpresyon) ve
ambliyopi / görme tembelliği meydana gelir. Ayrıca sağlam
gözün foveasında oluşan görüntü ile kayan gözün
foveası üzerine düşen başka bir cismin görüntü üst
üste algılanarak karışıkılığa yol açar (Konfüzyon).
Diplopi, süpresyon ve konfüzyona şaşılığın adaptasyon
mekanizmaları denir.
Gözlerde
kayma olmazsa her iki fovea birlikte ve eşit uyarı
alacağı için her gözdeki görüntüler beyindeki füzyon
merkezi tarafından birleştirilerek tek ve net görme
meydana gelir ( binoküler görme ). Binoküler görme
sayesinde iki gözle tek ve net görme, görme alanının
genişlemesi ve cisimlerin üç boyutlu görülmesi
sağlanır.
Ekstraoküler kaslar ve görevleri
Orbitanın
dış ve iç duvarları arasında 45° lik açı vardır . Baş ve
göz primer pozisyonda iken göz aksı ile orbital aksı
arasında 23° lik açı oluşur . Ekstraoküler kasların
etkisi göz küresinin orbita içerisindeki konumuna bağlı
olarak ta değişir.
Her gözde
hareketlerden sorumlu dört tane rektüs , iki tanede oblik kas
vardır. Kaslar Herring ve Scherrington yasasına göre
çalışırlar. Herring yasasına göre bir kasa giden uyarı
kadar onun sinerjistine eşit uyarı gider ve gözler o yöne
doğru eşit derecede deviye olur . Scherrington yasasına
göre bir kasa giden uyarı kadar onun antagonistine
inhibisyonel uyarı gider. Böylece uyarılan kasın direkt
antagnositi gevşer .
Rektüs
kasları orbita apeksinde ve optik kanalın etrafındaki Zinn
halkasından başlar. Oblik kaslardan Üst Oblik Zinn
halkasından başlarken , İnferior oblik lakrimal krestten
başlar .
Ekstraoküler kaslar , sinir ve görevleri
|
|
Rektüs kasları
|
Sinir
|
Görevleri
|
|
İç
rektüs |
III.
|
Addüksiyon |
Üst
rektüs |
III. |
Elevasyan, intorsiyon ve addüksiyon |
Alt
rektüs |
III.
|
Depresyon , ekstorsiyon ve addüksiyon |
Dış
rektüs |
VI. |
Abdüksiyon |
Oblik kaslar
|
|
|
Alt
oblik |
III. |
Elevasyonyon,extorsiyon ve abdüksiyon |
Üst
oblik |
IV |
Depresyon, intorsiyon ve abdüksiyon |
|
|
|
|
|
İç rektüs
kası / dış rektüs , alt rektüs / üst oblik , üst rektüs /
alt oblik sinerjist kaslardır .
Göz
hareketleri
a.
Düksiyon hareketleri
Bir Gözün
tek başına yapmış olduğu harekete düksiyon hareketi
denir. Addüksiyon , abdüksiyon , supradüksiyon ,
infradüksiyon .
b.Versiyon
hareketleri
İki gözün
birlikte ve aynı yöne yaptığı hareketlerdir.
Dekstroversiyon (sağa), Levo versiyon (sola) ,
infraversiyon (aşağı) , supraversiyon (yukarı)
hareketlerdir. Versiyon hareketleri sinerjik kaslar
tarafından meydana getirilir .
c.Verjans
hareketleri
İki gözün
aynı anda ve ters yöne yapmış olduğu hareketlerdir.
Konverjans ve diverjans olmak üzere ikiye tipi
vardır. Konverjans merkezi pretektal bölgede perlia
nükleus civarında olduğu belirtilmektedir.
Bu
hareketlerden konverjans hareketi yakın çalışma
sırasında iki gözle tek görmemize yardımcı olduğu
için çok önemlidir. Konverjans hareketi yetersiz olan
bireylerde yakın çalışma sırasında çift görme satır ve
sıraların karışması, alından başlayan baş ağrısı, göz
yorgunluğu meydana gelir.
Konverjans
yetmezliğinin nedenlerini şöyle
sıralayabiliriz. Myopik refraktif kusur ,
çocukların ve infantların exodeviyasyonu ,
bifokal gözlükler , prizma kullanılması ,
hipertroidi , presbiyopi . Özellikle presbiyopi
çağındaki insanlarda akomodasyon azalacağı için
hastalarda konverjansta azalır. Böylece hastalar
yakın çalışma sırasında satır ve sıraların
karıştığını , bulanık gördüklerini belirtirler.
Tedavisi
1. Füzyon
ekzersizleri .
2. Yakın
gözlüğü veya hipermetropiyi olduğundan az
düzelterek akomodasyonu teşvik etmek.
3. Myopiyi
akomodasyon spazmına sebeb olmayacak kadar yüksek
tutmak.
4. Tabanı
içerde prizmalar vermek.
5. Cerrahi
yöntemlerle medial rektüs adelesi rezeksiyonu
Şaşılıkların
nedenleri
Çok değişik nedenlerle
ortaya çıkabilir . Konjenital , doğum travmaları,
ekstraoküler kas fibrozisi ve yokluğu , kas
distrofileri , myastenia gravis , myozitis,
ekstraoküler kaslara giden sinirlerin travması ,
hipertansiyon , şeker hastalığı , tümörler (
özellikle beyin sapı , hipofiz ve orbita ) ,
hipertroidi sonucu ekstroküler adelelerde
kalınlaşma , konverjans ve diverjans azlığı veya
fazlalığı ,vasküler nedenlerden özellikle
anevrizmalar olmak üzere kranial sinir
nükleuslarına olan kanamalar ve beslenme
yetersizliği , difteri, botilismus gibi nörotoksik
nedenler zehirlerine bağlı , görme tembelliği
sonucu gözlerden birinin veya ikisinin birlikte
kullanılmaması .
Enoftalmi
, epikantus , hipermetropia , hipotelorizim , negatif
kappa açısı , mikroftalmi gibi nedenlerle yalancı
içe şaşılık oluşurken , maküla ektopisi ,
hipertelorizim , yüksek dereceli miyopi ,
ekzoftalmi , lateral kantusun laterale yer
değiştirmesi sonucuda yalancı dış şaşılık
oluşur.
Şaşılıkların
semptomları
Çift görme,
oryantasyon bozukluğu, baş ve göz üzerinde ağrı ve
göz yorgunluğu / astenopia , uyuklama . Ayrıca paralitik
kaymalarda görme alanını genişletmek ve çift görmeyi gidermek
bakımından anormal baş pozisyonuna rastlanır.
Şaşılıkların
sınıflandırılması
a. Latent /
gizli şaşılıklar
Füzyon
mekanizması yardımıyla kontrol edebildiğimiz
ancak muayene yöntemleriyle ortaya
çıkarılabilen kaymalardır. Bunlara - forya larda
denir. Kaymanın yönüne göre dış, iç, yukarı, aşağı
diye kısımlara ayrılır. Dış foryaya sık rastlanır.
Ancak vertikal foryalardaki füzyon yeteneğinin az
olması nedeni ile bunlarda astenopiye daha sık
rastlanır. Bütün foryalarda hastalarda özellikle
yakın çalışma sırasında bulanık görme, çift görme,
uyuklama, alından başlayan ve enseye doğru yayılan
baş ağrıları oluşur.
Tedavi
1.
Refraksiyon kusuru düzeltilir. Ekzotropyada
miyopiyi fazla düzeltirken hipermetropiyi
olduğundan daha az düzeltiriz. Esoforya için tersi
gereklidir.
2. Füzyon
ekzersizleri verilir.
3. Tabanı
kaymanın tersi yönde olacak şekilde prizmalar
tatbik edilir.
4.
Cerrahi tedavi uygulanır.
b.
Manifest / belirgin şaşılıklar
Füzyon
mekanizmasıyla kontrol edemediğimiz belirgin
kaymalardır. Bunlara - tropya larda denir.
Şaşılıkları ayrıca kayma yönüne göre
Eso ( iç)-forya
/ tropya
Hiper (yukarı)- forya /tropya
Ekzo (dış)-
forya / tropya
Hipo (aşağı) -forya / tropya
Kayma
derecesinin iki gözde eşit olup olmamasına göre paralitik
ve non - paralitik olarakta sınıflandırırız.
a.
Konkomitant / non - paralitik
Ekstraoküler adelelerde paralizi yoktur.
Kayma
derecesi bütün bakış istikametlerinde eşittir.
Hastalarda anormal baş pozisyonu , diplopi ve
konfüzyon gibi bozukluklara az rastlanır. Sağlam
gözle fiksasyon yaptığımızda ölçtüğümüz kayma
derecesi (primer kayma ) hasta gözle fiksasyon
yaptığımız zamanki kayma derecesine (sekonder
kayma ) eşittir.
Esotropya
Yukarda
belirttiğim nedenlerle gözlerden birinin veya
ikisinin içe kayması halidir. Genellikle çocuğun
yakına ilgi duyduğu ve çevreyle ilgilenmeye
başladığı 2-3 yaş civarında ortaya çıkar. Bu dönem
silier cismin gelişmeye başladığı dönemdir. Bunlarda
hipermetropik türde kırma kusuruna ve ambliyopiye
sık rastlanır.
Tedavisi
ambliyopi yoksa en erken dönemde cerrahi müdahale
ile iç rektüs adelesi geriletilerek dış rektüs
adelesi rezeke edilir. Ambliyopi mevcutsa önce
ambliyopi düzeltilir ve en kısa zamanda ameliyat
edilir. Böylece hastada oluşabilecek psikolojik
travma önlendiği gibi , binoküler görmenin
gelişmeside sağlanmış olur.
Ekzotropya
Genellikle ileri yaşlarda ortaya çıkarsa da doğuştan
olan ekzotropyaya sık rastlanmaktadır. Hastalık parlak
ışıkta , hayal görme ve hastanın dikkatinin
dağıldığı (TV. izlemek gibi) durumlarda ortaya
çıkar. Başlangıçta kayma kontrol edilebilirken
zamanla belirgin hale gelir. Deviyasyon uzağa
bakışta daha belirgindir. Bunlarda homonium
fiksasyondan dolayı ( sağ gözle sağa, sol gözle sola
bakmak) ambliyopiye esotroplardaki kadar sık
rastlanmaz. Genellikle miyopik kırma kusurlarıyla
birlikte bulunurlar. Tedavilerinde kayan gözün
yada fiksasyon yapmayan gözün iç rektüsü rezeke
edilir (küvvetlendirilir) , dış rektüs geriletilir
( zayıflatılır) .
PARALİTİK
ŞAŞILIKLAR
Paralitik kaymalar göz kaslarını
innerve eden kranial sinir felçlerine bağlı olarak meydana
gelir. Doğumsal olabildiği gibi genellikle kazanılmış
nedenlere bağlı olarak meydana gelir.
Paralitik
Şaşılıkların nedenleri
a.
Konjenital .
Sinir
nükleusu ve periferik sinir lezyonlarına bağlı olarak meydana
gelir.
b. Travma .
Kafa kaidesi
kırıkları ve diğer tip kafa travmalarına bağlı olarak meydana
gelir. En sık VI. kranial sinir olmak üzere IV ve III.
sinirlerde de paraliziye neden olur.
c.
İnflamasyon.
Difteri,
hepatitit, gribal enfeksiyonlar, menenjit, poliyomyelitis , botilismus
gibi hastalıklara bağlı olarak gelişir.
d.Vasküler
ve kan hastalıkları
Basiller
arter tıkanması, migren spazmına bağlı , anevrizmaların basısı
ve rüprütü , temporal arteritis , subdural kanamala r, sinüs
kavernozum trombozu , karotiko kavernoz fistül , lenfoma ve
lösemi .
e. Metabolik
Diabetes
mellitüs ( şeker hastalığı ), troid oftalmapati
f. Tümörler.
Tentöriumun
altında lokalizasyon gösteren tümörlerde sık olmak üzere,
nazofarenks tümörleri, menenjiomlar , hipofiz adenomları .
g. Kas
hastalıkları
Myastenia
gravis , myotonik distrofi ve ilerleyici eksternal
oftalmopleji .
h.
Demyelinizan hastalıklar
Multible
skleroz sırasında medial longitidunal fasikülüsün (MLF )
etkilenmesine bağlı olarak III. veya VI. sinir paralizilerine
uyar paralitik tipte şaşılık meydana gelebilir. MLF ün ön
liflerinin etkilenmesi ile bir veya iki taraflı addüksiyon
yetersizliği , MLF ün arka kısım liflerinin etkilenmesine
bağlı olarak bir veya iki taraflı abdüksiyon yetersizliği
meydana gelebilir. Buna internükleer oftalmopleji denir.
Paralitik
Kaymaların Özellikleri
1. Göz
hareketlerinde kısıtlılık
2. Çift
görme daha çok kazanılmış tip paralitik kaymalarda görülür.
Ayrıca oryantasyon bozukluğuna da sık rastlanır.
3. Anormal
baş pozisyonu. Diplopiyi ortadan kaldırmak ve görme alanını
genişletmek amacı ile oluşturulur.
4. Kayma
açısında bakış yönüne ve fiksasyon yapan göze göre değişiklik
olur. Kayma açısı paralitik kasın etki alanına doğru bakmakla
artar.
III. Kranial
sinir felcinde bulgular
Total III.
sinir felçlerinde ptozis, midriazis, akomodasyon yetmezliği,
konverjans yetmezliği , yönü yukarı veya aşağı olan nistagmus
ve gözde dışarı ve aşağı doğru kayma bulunur. Kısmı sinir
felcinde hangi kasa giden dalcıkta felç varsa o kas ile ilgili
hareket kısıtlılığı görülür.
III. sinir
felcinde pupilde genişleme olmaması hastada diabetes mellitüs
, myastenia gravis ve sinüs kavernozuma invaze ve sempatik
sistemi etkileyen tümörleri düşündürür .
IV. Kranial
sinir felcinde bulgular
IV. sinir
üst oblik kasını innerve eder. Torsiyoner etkisi çok belirgin
olan bu kasta anormal baş pozisyonu çok belirgindir. Oküler
tortikolisin en önemli nedenlerinden biridir. Hastalarda
merdiven inip çıkmakta ve kitap okumaktaki güçlük en belirgin
özelliktir. Ayrıca paralitik kasın bulunduğu göz yukarı doğru
kayar .
VI. Sinir
felcinde bulgular
İntrakranial
patolojilerden çok sık etkilenir. Felcinde göz içeri doğru
kayar.
Kazanılmış paralitik kaymalar
ile konjenital paralitik kaymalar bazı özellikleri ile
birbirlerinden ayrılırlar.
Kazanılmış ve akkiz paralitik kaymalar arasındaki farklar
|
|
Bulgular |
Konjenital kayma |
Kazanılmış kaymalar
|
Diplopi |
Nadir |
Sık |
Ambliyopi |
Olabilir |
Yoktur |
Konkomitant kayma |
Olabilir |
Yoktur |
Anormal
baş pozisyonu |
Felçli
göz kapatılınca olabilir |
Felçli
göz kapatılınca kalkar |
Antagonist kasta kontraktür |
Olabilir |
Yoktur |
Eski
fotoğraflar |
Anormal
baş pozisyonu olabilir |
Normaldir |
|
|
|
|
Tanı
yöntemleri
1. Görme
derecesi saptanır. Beş metre uzaklıkta ve 5 dakikalık
açı ile gelen harflerin değerlendirilmesi esasına
dayanır. Bu harflerin her bir bacağı 1 dakikalık açı
ile göze gelir. Böylece hastalarda görme tembelliği
saptanır.
2. Fundus
muayenesi. Gözbebekleri genişletilerek
korioretinitis, optik disk değişiklikleri
değerlendirilir. Özellikle küçük çocuklarda
retina tümörleri ( retinablastom ) yönünden
araştırılır. Konjenital toxoplazmosise bağlı korioretinitis
ekarte edilmelidir.
3. Göz
hareketleri. Paralitik kasların ortaya
çıkarılmasında, konverjans yetmezliğinin bulunup
bulunmadığını ortaya çıkarmak için kullanılır.
4.
Deviyasyon derecesinin değerlendirilmesi
a)
Hirschberg
Hastadan
33 cm uzaklıkta bir ışık kaynağına bakması istenir.
Özellikle küçük çocuklarla fiksasyon yetmezliği
ve koopere olamayan hastalara tatbik edilir.
Fiksasyon ışığının kornea üzerindeki
lokalizasyonu değerlendirilir. Pupil sahasından
1mm lik yer değiştirme 7° lik deviyasyonu gösterir.
b)
Krimsky
Hirschberg
yöntemine göre uygulanan bir testtir. Bu metodda
kornea üzerinde desantralize olan ışığı merkeze
getiren prizma değeri bulunur ( kayan göz önüne
prizmalar konarak yapılır ).
c) Prizma
örtme açma testi
Örtme ve
açma testi sırasında tabanı kaymanın tersi yönde
olacak şekilde kayan göz önüne prizmalar konarak ,
gözdeki hareketi ortadan kaldıran prizma değeri
hesaplanır.
d
) Sinoptofor testi.
5. Lee
Screen ve EMG .
Ekstraoküler kas paralizileri , kontraktürlerini
sapyamaya yarar .
6.
Binoküler görme muayenesi ;
Wörth' ün
dört nokta testi ve Bagoli ‘ nin çizgili camları.
Tedavi
Paralitik
şaşılıklar primer pozisyonda diplopi var ise , anormal baş
pozisyonuna neden oluyorsa ve kayma derecesi çok fazla ise
ameliyat gerektirir.
1.
1. Alternan kapama.
Diplopiyi ortadan kaldırmak
amacı ile bir gün bir gözü ertesi diğer gözü kapatılır
işlerini yapmaya çalışır.
2. Altı ay
kadar beklenir.
Paralitik
kastaki düzelmeyi beklemek amacı ile altı ay kadar
beklenmelidir.
3. Geriletme
ve rezeksiyon ameliyatları ve kas transferleri.
Altı ay
içerisinde düzelmeyen hastalarda , paralitik kas rezeksiyon
yöntemi ile kuvvetlendirilir, direkt antagonisti geriletilir.
Ayrıca sağlam emktraoküler kasların tendonları paralitik kasın
üzerine transfer edilir.
4.
Botilismus toksin enjeksiyonu . Paralitik kasın direkt
antagonistinin kontraktürüne engel olmak bakımından botilismus
toksin enjeksiyonu yapılır.
5. Prizmatik
camlar. Çok küçük açılı kaymalarla ,genel sağlık durumu
ameliyata elvermeyen hastalarda uygulanır.
Şaşılıkların
genel tedavi prensibleri
Önce
tesbit edilmişse neden ortadan kaldırılmalı.
1.
Refraksiyon kusuru ve ambliyopi tedavisi
Şaşılık
hastalarında karşılaştığımız en önemli sorun görme
tembelliğidir. Organik bir neden olmaksızın gözlerden bir
veya ikisinin normale göre az görmesidir. Altı yaşından önce
saptanıp tedavi edilmeli , düzelse bile tedaviye 11 yaşına
kadar devam etmelidir . Doğuştan göz kapaklarının göz
bebeklerini kapatacak kadar düşük olması (ptozis)
, konjenital katarakt . İki göz arasındaki 2
dioptriden fazla kırma kusuru, anizokonia .
Retinadaki kon hücrelerinin özellikle foveada az
olması , şaşılık ve optik atrofiyi sayabiliriz. Bu
tip hastaların okul öncesi dönemde erkenden tespit
edilerek uygun şekilde tedavileri gerekir. Yoksa
ileri dönemlerde görme tembelliğine bağlı olarak
binoküler görme gelişemeyeceğinden iş bulma ve
meslek seçiminde sorunlarla karşılaşabilir. 1
Varsa organik nedenleri ortadan kaldırmak , 2
Refraksiyon kusurunu düzeltmek , 3 İyi gören gözü
kontrollü şekilde kapatmak , 4 Penalizasyon sağlam
gözün silier kası atrosolle felç edilerek tam
korreksiyon yapılır. Ambliyop gözün
kullanılmasına yardımcı olunur , 5 Pleoptik tedavi,
ambliyop gözün foveası korunurken , eksantrik
fiksasyon noktası laser veya parlak ışıkla
kamaştırılarak foveanın görev yapması sağlanır. Göz
tembelliği düzelse bile tedaviye 11 yaşına kadar
devam edilmelidir.
2. Fuzyon
ekzersizleri ve ortoptik tedavi
3. Prizma
tedavisi .
Kayma
derecesine bağlı olarak genellikle küçük açılı
kaymalarda kayma derecesinin yarısı değerinde iki
adet prizma tabanı kaymanın aksi istikamette olacak
şekilde gözler önüne yerleştirilir.
4. Cerrahi
tedavi çok çalışan kas zayıflatılır, az çalışan kas
kuvvetlendirilir.
Ameliyat
komplikasyonları
Yanlış göz
ve kas ameliyat edilebilir , skleral perforasyon ,
vitreus kanaması , orbital selülit ,
okülokardiak reflekse bağlı ölüm , kas kaçabilir ,
üçten fazla kasa müdahale edilirse önsegment
iskemisi meydana gelir. Ameliyattan sonra gözler
uzun zaman kapatılmaz. En fazla 1 gün kapalı
tutulur.
|